درمان پویشی با دو نام متفاوت: کدام درمان‌بخش است؟

در نوشته حاضر در ابتدا به طنز، و در ادامه با استناد علمی به مقایسه درمان پویشی فشرده کوتاه مدت با درمان پویشی فشرده کوتاه‌مدت دوانلو می‌پردازیم.

یک درمان پویشی با دو نام متفاوت، یا دو درمان پویشی متفاوت؟

درمان روانپویشی فشرده کوتاه مدت چه فرقی با درمان روان پویشی فشرده کوتاه مدت دوانلو دارد؟ آیا دوانلو بعد از سال ها رویه جدیدی را ارائه داده است؟

وقتی موسی برای چهل روز عبادت امت خود را ترک کرد، علی­‌رغم این­‌که هارون را بر سر امت خود گماشته بود تا مبادا از دین خارج شوند، سامری از زر و زیور امت گوساله‌ه­ایی ساخت و شروع به تبلیغ دین خود کرد. امت هم بدون توجه به رهنمودهای هارون گوساله‌پرستی کردند. وقتی موسی از عبادتگاه خود بازگشت و دید امت خداپرست او بت­‌پرستی می­‌کنند هارون را سرزنش کرد. در نهایت امت نیز وقتی موسی را دیدند توبه کردند و سامری نیز به سزای اعمالش رسید.امروزه نیز نظاره­ گر هستیم که این درمان پویشی و به عبارتی رویکرد روان‌پویشی فشرده کوتاه­ مدت (ISTDP) با حضور بینان‌گذار او در حال تغییر جدی است.

با پدید آمدن “رویکرد روان‌پویشی فشرده کوتاه­ مدت دوانلو” گویا در این چهل­ و ­اندی سال که شاگردان و پیروان رویکرد او در حال گسترش و ایجاد شواهد متقن علمی بودند، به ریسمانی به جز ایده­‌های شگرف و خلاقانه وی توسل جسته بودند. حال می­‌بینیم بنیان­‌گذار این روش درمان پویشی گویی با تغییر و استحاله روش خود مواجه شده و درصدد است با گذاشتن نام خود در ابتدای رویکرد، خط و مشی خود را از پیروان ناخلفش جدا نماید. اما سؤالی که در اینجا به ذهن می­‌خورد این است که آیا دوانلو هم مثل موسی در این سال­‌ها از پیروان خود خبر نداشته و ناگهانی با تغییر رویه مواجه شده یا اینکه او رویه­‌اش را از نظریات پیشین خود تغییر داده است؟

در این­جا با استناد به مطالب پیشین و کنونی منتسب به دوانلو و پیروانش تفاوت دو رویکرد ذکر شده را بررسی می‌­کنیم.

تفاوت ISTPD و DISTDP

در حقیقت درمان روان‌پویشی فشرده کوتاه مدت بک درمان پویشی است که توسط دکتر دوانلو بنیان­‌گذاری شده، یک درمان پویشی فشرده هیجان-محور است که صریحا بر سروکارداشتن با مقاومت (که خود را با اضطراب یا دفاع نشان می­دهد) تمرکز دارد. مانند نوشته‌­های آلن عباس در کتاب “آنسوی مقاومت” که دراین درمان پویشی تمرکز بر اتحاد درمانی ناهشیار و اصطلاحا “نشانه‌­های ناهشیار اضطراب” است که مانند یک راهنما به درمانگر کمک می­کند تا اتحاد کاری برقرار بماند.

فرض اصلی ISTDP این است که اثرات این درمان پویشی به پردازش­‌های هیجانی درون جلسه وابسته است. این پردازش‌­ها هنگامی رخ می­‌دهد که مقاومت درمانی در قالب افزایش احساسات پیچیده انتقالی به چالش می­‌افتد (جانسون، تاون و عباس، 2014). در طی بازگشایی ناهشیار، بیمار احساسات پیچیده فشرده­‌ای را نسبت به درمانگر یا شخص نزدیک دیگری تجربه می‌­کند، که این تجربه به احساسات او نسبت به اشخاص مهم زندگی در گذشته و خاطرات مملو از هیجان در مورد احساسات، موقعیت­‌ها و اتفاقات دردناک گذشته مرتبط می­‌شوند. علاوه بر این، ISTDP برای بسیاری از وضعیت­‌های بالینی که بیماران در درمان تخصصی طبی، جراحی یا روان‌پزشکی پاسخ نمی­‌گیرند اثربخش بوده است(عباس، 2006).

ورود کاترین هیکی و نقد جان فردریکسون

در سال 2015 مقالاتی از کاترین هیکی در مجله روان‌پزشکی روان‌پویشی منتشر شد که بیان‌کننده روشی از درمان پویشی ISTDP بود. این روش که آن را برنامه آموزشی دوره‌­ای بسته مونترال می‌­نامد تحت نظر دکتر دوانلود بوده به نحوی که سالانه یک سری درمانگر با نظارت دکتر دوانلو در جلساتی به درمان DISTDP می­‌پرداختند. افراد شرکت­‌کننده هم در نقش بیمار بودند هم درمانگر و هم آموزش­‌گیرنده درمان پویشی و در نهایت نظارت روی کار آنان را دکتر دوانلو انجام می‌­داده. یکی از مقالات هیکی (2015) که در آن مثال­‌های بالینی اجرا شده در آن برنامه مطرح شده بر مقاومت و اصطلاح جدید “بخش مقاومتی انتقال” (TCR) تمرکز شده است.

در این مقاله همچنین بر کار درمانگران ISTDP انتقاد شده به طوری­‌که نقل شده آنان فقط ادعای درمان را دارند. پس از انتشار این مقاله، جان فردریکسون (2016) که یکی از استادان سرشناس ISTDP است انتقادهای جدی از نظر عملی و اخلاقی برای مقاله و همچنین برنامه آموزشی دوره­‌ای مونترال این درمان پویشی وارد می­کند. این انتقادات باعث می‌­شود هیکی که مشخص است در جواب نامه خود به فردریکسون نیز فقط به نقل محدودیت‌­های موجود اکتفا کرده، در کتاب خود هم در پیشینه و هم در فصول مختلف انتقادها را در نظر بگیرد و جانب احتیاط را رعایت کند. مانند نقل اینکه “در برنامه مذکور بیماران درمان مشخصی نداشتند” در جواب این انتقاد فردریکسون برخی از درمانگران که در آن­جا درمان هم می­شدند تصمیم به انصراف یادگیری گرفته بودند (فردریکسون، 2016).

در حقیقت، هیکی مکررا اذعان می­‌کند که درمانگرانی که در برنامه مذکور این درمان پویشی حضور نداشتند نمی‌توانند درمان را به صورت درست انجام دهند آن هم به خاطر این­که ISTDP مانند درمان شناختی­‌رفتاری پروتکل ندارد (هیکی، 2017 ^a) و یا اینکه فقط و فقط افرادی که در این برنامه حضور داشتند می­‌توانند خود را درمانگر ISTDP بنامند. او نتایج کلی و غیرعلمی مثبت در مورد بیماران برنامه مذکور این درمان پویشی را بیان می­‌کند و از کلمات “هیچ” در مورد شواهد علمی که تاکنون درباره این درمان منتشر شده استفاده می­کند بدون توجه به این­که این جداسازی محرز می­تواند چه آسیب‌­هایی به سیر و و تحول درمان بزند.

سرگردانی دانشجویان در انتخاب درمان پویشی

پرواضح است که دانشجویان خواهان حوزه روان‌پویشی، برای کار در این حوزه درمان پویشی نیاز به مطالعه و یادگیری و به­‌ویژه “یادگیری تحت نظارت” دارند. در این راستا، پروپاگانداهای زیادی سر راه آنان است که مانند همان گوساله سامری هم چشم­‌نواز و هم گمراه‌­کننده است. مانند مؤسسه­‌ای که با ادعای ارائه مدرک و تأییدیه دکتر دوانلو، در سایت رسمی خود عکس با بزرگان این درمان مانند دکتر دوانلو را گذاشته­‌اند اما مشخص نیست که که دقیقا از چه سازمانی در ایران اجازه ثبت گرفته است.

آن­چه به نظر می­‌رسد این است که برخی از شاگردان جدید دکتر دوانلو جهت متمایز کردن خود از پیشینیان، نسبت به تغییر نام رویکرد به درمان روان‌پویشی فشرده کوتاه­‌مدت دوانلو اقدام کرده­‌اند. این تغییر نام باعث نشده که در متون آنان تغییر فاحشی به چشم بخورد. بجز این­که در کتاب درک روان‌­درمانی پویشی فشرده کوتاه‌­مدت دوانلو (هیکی، 2017 ^b)، به همراه بیان بسیاری از مفاهیم توضیح داده که فقط و فقط افرادی که در برنامه آموزشی دوره‌­ای مذکور حضور داشته­‌اند و زیر نظر دکتر دوانلو نظارت شده­‌اند این تکنیک را به درستی اجرا می­‌کنند.

آن­‌چنان‌­که به نظر می­‌رسد برای اجرای درست تکنیک­‌های درمانی بایستی همه درمان­گران خواهان این رویکرد زیر نظر دکتر دوانلو باشند تا ملاک مطرح شده در این کتاب رعایت شده باشد. بدیهی است که این امر امکان­‌پذیر نیست. اما آیا افرادی که زیر نظر دکتر دوانلو در این درمان پویشی نظارت شده­‌اند از نظر ایشان تأیید شده جهت ناظر شدن هستند؟ آیا نظارت آنان دقیقا با نظارتی که دکتر دوانلو ارائه می­‌دهد مطابقت دارد؟

منابع این متن درمان پویشی

• Abbass A. (2006). Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy of Treatment-Resistant Depression: a pilot study. Depression and Anxiety
• Abbass, A. (2015). Reaching through resistance: Advanced psychotherapy techniques.
• Frederickson,J. (2016). Letter to Editor. Psychodynamic Psychiatry Kansas City, MO: Seven leaves press.
• نقدی بر درمان پویشی که تاکنون استفاده می‌شده و همچنین بررسی برنامه مونترال: Hickey, C. (2015). Davanloo’s Technique of Total Removal of Resistance and Optimum Mobilization of the Transference Component of the Resistance. Psychodynamic psychiatry, 43(4), 601-621.
• Hickey, C (2017^a). Letter to Editor. Psychodynamic Psychiatry
• Hickey, C. (2017^b). Understanding Davanloo’s Intensive Short-term Dynamic Psychotherapy: A Guide for Clinicians. Karnac Books.
• Johansson, R., Town, J. M., & Abbass, A. (2014). Davanloo’s Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy in a tertiary psychotherapy service: overall effectiveness and association between unlocking the unconscious and outcome. PeerJ, 2, e548.

فهرست کلمات متن درمان پویشی

• Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy
• نشانه‌های اضطراب ناهشیار: Unconscious anxiety signals
• اتحاد کاری: working alliance
• برنامه دوره‌ای مونترال: Montreal closed circuit training
• درمان پویشی فشرده کوتاه‌مدت دوانلو: Davanloo’s Intensive Short-term Dynamic Psychotherapy
• جزء انتقالی مقاومت: Transference Component of Resistance
• جداسازی: splitting