در موقعیت‌های بحرانی، مانند وقتی که یک بیماری در جامعه در حال فراگیر شدن است، اضطراب و نگرانی کاملأ طبیعی است. اگر ترس کودک را در برابر یک تهدید بیرونی واقعی می‌بینیم، بایستی با راهکارهایی به او کمک کنیم تا بتواند آن را از سر بگذراند. برخوردی که ما به عنوان والد با کودک می‌کنیم، در مقابله‌ی او با مسائل و مشکلاتش و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای بسیار اثرگذار است.
ترس کودک در کودکان مختلف، متفاوت است
بسیاری از کودکان، این اضطراب و هیجان منفی دیگر را با گذر زمان از سر می‌گذرانند و با رویداد سازگار می‌شوند. ولی کودکانی هم هستند که با گذر زمان، به مدت طولانی دچار مشکلات هیجانی می‌شوند. در روان‌نوشته مادر و کودک، به این مسئله بیشتر اشاره کردیم.
علائم ترس کودک
بیشتر به والدین می‌چسبند، آن‌ها والدین را منبع امنیت می‌دانند و بنابراین در مواقعی که دچار اضطراب می‌شوند، با وابستگی بیش از حد، خود را آرام می‌کنند.
ار جهتی دیگر، ممکن است کودک نسبت به رفتارهای دیگران تحریک‌پذیر شود؛ یعنی به سرعت عصبانی و پرخاشگر شود. ممکن است نسبت به دیگران لجبازی کند تا به خواسته‌اش، آرام‌شدن سریع، برسد. برخی نیز ممکن است آشفتگی و اضطراب را به صورت واضح‌تر نشان دهند.
نکته‌ی مهم در اضطراب و ترس کودک این است که بسیاری از کودکان با علائم جسمی، مشکل خود را نشان می‌دهند. شکایاتی مانند دل‌درد، تهوع، تنگی نفس و مانند این علائم، می‌تواند ریشه در نگرانی و اضطراب کودک را داشته باشد.
همچنین، در خوردن و خوابیدن ممکن است مشکل داشته باشند. کم‌اشتها یا پراشتها شوند. به سختی به خواب روند. بهانه‌های مختلفی بیان کنند تا مجبور به خوابیدن نشوند. در خواب نیز ممکن است وسط شب با وحشت بیدار شوند. یا این‌که صبح بگویند که دیشب خواب بدی دیدند. این کابوس‌ها ممکن است برای شما معنایی نداشته باشد و نتوانید ربط آن را با موضوع ترس کودک بیابید. ممکن است در طول شب به صورت مکرر بیدار شوند و شما را بیدار کنند.
شدت نگرانی و ترس، در هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است.
نقش والد در اضطراب کودک چیست؟
میزان و نحوه حمایت والدین از کودک در زمان استرس، بر سازگاری کودک اثر دارد. مخصوصا در کودکان کم سن و سال‌تر که درک واقعی از جهان ندارند و درکشان کاملا وابسته به واکنش‌های والدین است. کودک، دنیا را از دریچه‌ی نگاه والد می‌بیند. بنابراین آن‌گونه که ما به مسائل نگاه می‌کنیم و واکنش نشان می‌دهیم، تأثیر بسیار زیادی روی نحوه نگرش او نسبت به دنیا و وقایع آن دارد.
کودک توانایی دیدن واقعیت دنیا را آن‌گونه که هست ندارد. بنابراین، از دید مراقبانش به دنیا می‌نگرد و با آن ارتباط برقرار می‌کند.
به عنوان والد، برای ترس کودک چه کنم؟
برای یاری در کاهش آسیب، از این راهکارها استفاده کنیم:
- به اندازه فهم کودک با او صحبت کنیم. مثلا بگوییم “یه مریضی هست که شبیه سرماخوردگیه، ولی خیلی زودتر آدما از هم وامی‌گیرن”
- بگوییم برای این‌که جلوگیری کنیم، نیاز هست کارهایی را انجام دهیم.
- کودک را تشویق کنیم که سؤالاتش را در مورد بیماری یا اقدامات پیشگیرانه بگوید.
- در این حین، حتما به احساسات کودک حساس باشیم. اگر در کودکمان ترس دیدیم، بگذاریم نگرانی‌هایش را به ما بگوید و سعی کنیم به صورت واقع‌گرایانه و همدلانه نگرانی‌اش را در نظر بگیریم. مثلا: “فکر کنم از این نگرانی که اگه مریض شی دیگه نتونی نفس بکشی، مامان همیشه مراقبته و با همکاری هم میتونیم از پسش بر بیایم. حالا بیا با هم ببینیم چطور میتونیم جلوشو بگیریم…”
- ناراحتی و نگرانی کودک را کم‌اهمیت جلوه ندهیم.
چطور به سؤالات کودک پاسخ دهم؟
- سؤالات را به زبان ساده پاسخ بدهیم. از پاسخ‌های کلی و داستان‌گونه به نحوی که حواس کودک پرت شود اجتناب کنیم.
- اگر چیزی را نمی‌دانیم، بگوییم “این رو نمی‌دونم ولی می‌پرسم”. این جمله ظرفیت پذیرش ابهام را برای کودک بیشتر می‌کند و می‌تواند راحت‌تر با ترس کنار بیاید.
- پاسخ‌ها را صادقانه مطرح کنیم، از بزرگنمایی یا فاجعه نشان دادن بیماری بپرهیزیم.
- فقط سؤال کودک را پاسخ دهیم. او نیازی به اخبار اضافی، شایعات و بحث‌های غیرضروری ندارد! حتی این موارد را در مقابل کودک با دیگر افراد خانواده انجام ندهیم.
اگر چیزی را نمی‌دانیم، بگوییم “این رو نمی‌دونم ولی می‌پرسم”. این جمله ظرفیت پذیرش ابهام را برای کودک بیشتر می‌کند و می‌تواند راحت‌تر با ترس کنار بیاید.
برای آموزش رفتارهای پیشگیرانه به کودکم چه کنم؟
- رفتارهای پیشگیرانه و رفتارهای آسیب‌زا را شرح می‌دهیم. نکات را با کمک بازی و داستان و شعر به کودک یاد دهیم. با استفاده از بازی، می‌توانیم عوامل ترس کودک را نسبت به موضوع مورد نظر دریابیم و با او صحبت کنیم.
- حتما این را در نظر داشته باشیم که مهم‌ترین منبع برای یادگیری در کودکان، رفتار خود ماست.
- بعد از آموزش، جلوی کودک مراحل را انجام می‌دهیم. بعد از او می‌خواهیم که به صورت بازی این کار را برایمان انجام دهد.
- وقتی کودک ما کار مورد نظر را انجام داد، او را تقویت کنیم. این تقویت در حد کلامی تا جایزه دادن متغیر است. برای انتخاب نوع تقویت‌کننده یا پاداش، به سختی کار و همچنین تمایل کودک برای انجام آن توجه کنیم و متناسب با آن عمل کنیم.
برای اطلاعات بیشتر، به راهکار سایت ذهن‌کودک در ارتباط با نحوه برخورد با کودک مضطرب مراجعه کنید.
